بسیاری از مردم در روزهای زمستان به طور ناخودآگاه احساس افسردگی می‌کنند. آیا این احساس افسردگی با کاهش تابش نور خورشید ارتباط دارد؟ آیا جذب ویتامین دی که با تابش نور خورشید تامین می‌گردد، می‌تواند باعث درمان افسردگی‌های فصلی و انواع دیگر آن شود؟

ویتامین دی یا "ویتامین نور خورشید" نقش عمده‌ای در سلامت روحی انسان دارد؛ از این رو محققان به اهمیت ویتامین D و نقش موثر آن در درمان افسردگی پی برده‌اند. ویتامین D نسبتاً ارزان و کاملاً سالم است. این ویتامین علاوه بر بهبود روحیه افراد، مزایای گوناگونی برای سلامتی انسان فراهم می‌کند. افسردگی یک بیماری کاملاً پیچیده است. این بیماری می‌تواند به علت‌های گوناگونی در افراد ظاهر شود و برای درمان آن هنوز دارویی تاثیرگذار و قطعی کشف نشده است. با این حال، شواهدی وجود دارد که ویتامین دی را به عنوان درمان افسردگی‌های فصلی معرفی می‌کند.

شواهد موجود برای تاثیر ویتامین D در درمان افسردگی

دو مطالعه مشاهده‌ای (observational) و مداخله‌ای (intervention) در مورد نقش ویتامین دی در درمان افسردگی هر دو به نتایج یکسانی رسیدند. هنگام تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از این مطالعات، هر دو بررسی، به ارتباط بین افسردگی و سطح پایین ویتامین D پی بردند. نتایج این دو بررسی در سال­های 2016 و 2017 منتشر شده است؛ بنابراین مدت کوتاهی پس از فراتحلیل، آزمایش کنترل شده تصادفی (RCT) در سال 2015 گزارش کرد که هیچ کاهش قابل توجهی در میزان  افسردگی پس از مصرف ویتامین D وجود ندارد.

اما نویسندگان آن اذعان داشتند که "بیشتر مطالعات بر روی افراد مبتلا به سطح پایین افسردگی و میزان کافی ویتامین در بدن متمرکز شده است. " از طرفی، آنها احتمال این كه در افراد با سطح افسردگی بالاتر یا میزان ویتامین D پایین‌تر، مصرف ویتامین دی موثرتر باشد را رد نمی‌كنند. این فرضیه با نتیجه‌گیری یک فراتحلیل در سال 2014 در یک راستا قرار گرفتند، نتایج این فرا تحلیل می‌گوید اگر فقط مطالعاتی را در نظر بگیریم که افراد دارای سطح پایین ویتامین دی (20 نانوگرم در میلی‌لیتر) باشند و سپس به آنها ویتامین D کافی در طول دوره آزمایش بدهند؛ ویتامین D تقریباً به اندازه داروهای ضد افسردگی موثر خواهد بود. با این حال، این فراتحلیل سوگیری انتشار مقالات  را در نظر نگرفت.

سوگیری انتشاراتی یا Publication bias چیست؟

سوگیری انتشاراتی یا Publication bias یعنی تمایل بخشی از محققان و داوران به انتشار و پذیرش مقالات بر اساس جهت و نتایج مطالعات؛ به این منظور که ما در مقام محقق در زمان ارائه مقاله، مقاله‌ای را ارائه دهیم که نتایجش مطلوب خودمان یا داوران نشریه یا اجتماع باشد یا این که در مقام سردبیر یا داور، بر اساس یافته‌ها و نتایج به مقاله‌ها مجوز انتشار بدهیم، نه بر مبنای ارزش علمی و روش تحقیق.

به این ترتیب مطالعاتی که نشان می‌دهد یک روش درمانی موثرتر است، احتمال انتشار آن بیشتر از مطالعه‌‎ای است که نشان می‌دهد یک روش درمانی موثر نیست. یعنی این مطالعه چون می‌تواند مطابق دلخواه نظر جامعه باشد، احتمال انتشارش بیشتر است.

به عنوان مثال، ما 12 مورد مطالعه داریم که در آن 4 مورد مثبت است (درمان مفید ارزیابی شد) و 8 مطالعه منفی (مشخص شد که این درمان هیچ تاثیری ندارد یا تأثیر منفی دارد). نسبت مطالعات مثبت به منفی 1 به 2 است که نشان می‌دهد این درمان مفید نیست یا به ندرت مفید است. اما پس از این، از 4 مطالعه مثبت ، 3 مطالعه منتشر می‌شود و از 8 مطالعه منفی  فقط 1 مورد منتشر می‌شود. نتیجه یک نسبت 3 به 1 به نفع مطالعات مثبت است. یعنی در اینجا با این که 8 مطالعه منفی ارزیابی شد ولی در هنگام انتشار با توجه به سوگیری انتشار همه چیز به نفع مطالعات مثبت تمام شد.

یک آزمایش کنترل شده تصادفی در سال 2016 نشان داد که اگر ویتامین D3 در اواخر دوران بارداری مصرف شود، می‌تواند زمینه بروز افسردگی را در فرد کاهش دهد. البته این فقط یک آزمایش است و بر نوع خاصی از افسردگی متمرکز شده است، اما از نظر روش شناختی مناسب بود و فقط از  IU2000 در روز استفاده می‌شد؛ دوزی که برای مکمل ویتامین دی در طولانی مدت، بی‌خطر تلقی می‌شود.

کارکرد ویتامین دی در بدن

گیرنده‌های ویتامین D تقریباً در همه جای بدن انسان یافت می‌شوند؛ بنابراین مکانیسم‌هایی که ممکن است ویتامین D بر آنها تأثیر بگذارد، بی‌شمار هستند. یکی از این مکانیسم‌ها می‌تواند هورمونی باشد؛ زیرا ویتامین D به تنظیم سطح تستوسترون کمک می‌کند و تستوسترون پایین می‌تواند خلق و خوی زنان و مردان را دچار اختلال نماید.

گفتنی است، داده‌های مشاهده شده، همبستگی بین افسردگی و سطح پایین ویتامین D را نشان می‌دهد، اما این بدان معنی نیست که سطح پایین ویتامین D باعث افسردگی می‌شود. ممکن است افراد افسرده کمتر به بیرون از خانه مراجعه کنند؛ بدین ترتیب نور خورشید کمتری دریافت خواهند کرد و به دنبال آن ویتامین D کمتری تولید می‌کنند؛ از این رو افسردگی علت پایین بودن سطح ویتامین D است، نه پیامد آن.

البته، یک نتیجه می‌تواند بیش از یک علت داشته باشد؛ به عنوان مثال، کاهش تولید ویتامین D در ماه‌های زمستان یک عامل احتمالی در اختلال عاطفی فصلی است و کاهش نور نیز در آن موثر است. در یک فراتحلیل و اخیراً آزمایش کنترل شده تصادفی RCT مشخص شده است که نوردرمانی می‌تواند علائم اختلال عاطفی فصلی را بهبود بخشد و اغلب به اندازه درمان با دارو می‌تواند مفید واقع شود.

یافته‌های مربوط به ویتامین D و تاثیر آن بر افسردگی ثابت و معتبر نیستند. یکی از مطالعات، ارتباط بین افسردگی و تغییرات فصلی ویتامین D را نشان می‌دهد، اما مطالعه دیگر هیچ اثری از تاثیر ویتامین D بر اختلال عاطفی فصلی را نشان نمی‌دهد. محققان هر دو مطالعه با عدم اطمینان، تأکید کردند که عوامل موثر احتمالی زیاد هستند و هر یک می‌توانند تاثیرات خود را بگذارند. سطح پایین ویتامین D با افسردگی ارتباط دارد، اما به این دلیل نیست که سطح پایین ویتامین D حتماً علت اصلی افسردگی است. ولی سطوح پایین ویتامین دی در بدن می‌تواند یکی از عوامل موثر در افسردگی باشد. از آنجایی که غذاهای کمی دارای ویتامین D هستند، استفاده از مکمل آن در کنار سایر غذاها مفید است. پس از چند دوره مصرف، دوباره مقدار ویتامین دی در خون خود را بررسی کنید. در میان غذاها، ماهی‌های چرب و شیر غنی شده مهم‌ترین منابع ویتامین D هستند.

کلام آخر

تخمین زده می‌شود که نیمی از جهان، دارای کمبود ویتامین D هستند. کمبود ویتامین د با افسردگی همراه است. اگر افسردگی شما شدید باشد و ثابت شود که میزان ویتامین دی در بدن شما کم است، می‌توانید این کمبود را با مصرف مکمل‌های ویتامین دی جبران کنید. اما اگر میزان ویتامین D در بدن شما کافی باشد، فارغ از این که افسردگی شما شدید باشد یا نه، مکمل ویتامین دی نمی‌تواند به شما کمک کند.

اگر درمورد سطح ویتامین D در بدن خود دچار تردید هستید، می‌توانید از طریق آزمایش خون( 25 هیدروکسی ویتامین D) مقدار ویتامین دی خون خود را بررسی کنید. ارزیابی میزان ویتامین D دو بار در سال (تابستان و اواسط زمستان) هنگامی که نور خورشید دارای بیشترین و کمترین میزان تابش است، می‌تواند یک روش کارآمد برای تخمین میزان سطح ویتامین دی خون شما باشد. 

بیشتر بخوانید: 5 دلیل برای اینکه بیشتر ویتامین C بخورید!

بهترین داروخانه  اطراف خودت رو در بیزاَپ پیدا کن.